ГРИГОРИЈ АКИНДИН

Живот и дело

Книжевник, филозоф, предводник на схоластичкиот рационализам при исихастичкиот спор во Византија.

Книжевник, филозоф, предводник на схоластичкиот рационализам при исихастичкиот спор во Византија. Македонски Словен од Прилеп, кој се школувал во Солун и во Бероја кај најистакнатите византиски богослови и филозофи за тоа време – меѓу кои Тома Магистер, Григориј Палама, Бернард Варлаам и др. Неговото духовно, филозофско и книжевно издигнување се одвивало при проникнувањето на тогашната актуелна конфронтација меѓу идеологиите на митскиот експресионизам на иси...

Книжевник, филозоф, предводник на схоластичкиот рационализам при исихастичкиот спор во Византија. Македонски Словен од Прилеп, кој се школувал во Солун и во Бероја кај најистакнатите византиски богослови и филозофи за тоа време – меѓу кои Тома Магистер, Григориј Палама, Бернард Варлаам и др. Неговото духовно, филозофско и книжевно издигнување се одвивало при проникнувањето на тогашната актуелна конфронтација меѓу идеологиите на митскиот експресионизам на исихастите и схоластичкиот рационализам, што се одвивала на просторот на Македонија: духовно на Света Гора, а теолошки и книжевно во Солун. На почетокот тој ги запознавал учењата од исихастите и од рационалистите, еднакво слушајќи ги предавањата на нивните предводници  –  исихастот Григориј Палама и рационалистот Бернард Варлаам. Од првиот се запознал со основите на платонизмот, хеленските митови и на теософската мистика. Од вториот му станала поблиска схоластиката на Дунс Скот, Вилем Окански и Рајмунд Лул. Првичното негово колебање било надвладеано со определбата да го поддржи рационалистичкото учење на Бернард Варлаам. По поразот на Варлаам на Соборот од 10 јуни во 1341 година Акиндин бил директно вклучен во спорот против мистицизмот на исихастите. Вселенскиот патријарх Јоан XII Калека го поттикнал да пишува против догматските и филозофски ставови на Палама. Идеите што на почетокот ги напаѓал, почнал жестоки да ги брани. Сериозноста на полемиката го мотивирала Палама да напише Памфлет од 621 стих против Акиндин, каде што го нарекол „овчар“ – што во тоа време означувало грдо име за навредување на Словените од страна на Византијците. Со тоа исихастичко-рационалистичкиот спор предводен од Палама и од Акиндин добил широка богословско-филозофска, но и општествена димензија – провоцирајќи и политички конфронтации внатре во византискиот свет. Поткрепено од царицата Ана Савојска и од патријархот Калека, учењето на Акиндин стекнало поширока поддршка и официјален статус – кое било потврдено и на Соборот во 1345 година. Наредните политички превирања во Византија станале причина царицата Ана да ја смени страната со поддршката, а на новиот Собор во 1347 година се оспорило учењето на Акиндин и било прогласено како штетно за православната богословска догма. Веќе на наредниот Собор во 1351 година посмртно бил анатемисан, а рационалистичкото учење се прогласило за ерес. Конечниот идеолошки пораз на схоластичкиот рационализам се заклучил на Соборот во 1368 година, кога солунскиот митрополит Григориј Палама како идеолог на исихазмот бил канонизиран за светител. Речиси сите книжевни дела на Акиндин се однесувале на спорот меѓу исихастите и рационалистите. Поради истакнувањето на рационалистичките погледи како поразена идеологија, неговите дела биле масовно забранувани и уништувани како еретички творечки појави. Затоа и не може целосно да се согледа корпусот на неговите филозофски и книжевни дела. Еден дел од нив останале во ракопис, а подоцна се објавувале. За негово главно дело се смета Шестте приговори против ереста на Палама. Се идентификуваат и други негови состави, меѓу кои: Книга против Варлаам, две Паламини исповеденија на верата, многубројни писма, 509 лампски стихови за заблудите на Палама, Говор испратен до патријархот Јоан Калека во почетокот на спорот, и др. Во последно време се зголеми бројот на приврзаниците кои сметаат дека негово дело е и богословско-филозофскиот труд За суштината и енергијата (ПЕРΙ ОΥΣΙАΣ КАΙ ЕΝЕРГЕΙАΣ). И во историјата Акиндин останал како исклучителен теолог, филозоф и книжевник, а преку јавните настапи и книжевните дела останал трајно во меморијата на цивилизациите како длабок промислител и полемичар со рационалистичко чувство. Поставувајќи се на страната на рационалистичките идеи, тој веќе не ги поддржувал откриените филозофски и културолошки погледи во западната цивилизација – како што бил обвинет од современиците. Тој правел обиди да ги афирмира новите хуманистички и ренесансни пројави и да ги акомодира во православно-догматската теорија и суштина. Затоа е и мошне прецизна констатацијата на Вера Стојчевска-Антиќ за Акиндин, дека „тој е вториот мошне важен Словен, кој по св. Климент Охридски успеал да стане познат во Византија, а и во соседните земји“ (Стојчевска-Антиќ 1979: 217). (И.В.)