Енциклопедија на македонската книжевност

Живот и дело

Книжевник, светогорски духовник и црковен дипломат. За животниот и творечки пат на книжевникот се дознава единствено според култно-легендарната содржина на житието напишано за него од анонимен ученик. Родното потекло му било од диецезата на Љипљанската епархија во Косово и Метохија, а основното монашко и книжевно искуство го стекнал замонашувајќи се во Осоговскиот манастир кај Крива Паланка во Македонија. Пред 1330 година заминал на Света Гора, усовршувајќи ја духовната и книжевна дејност во светогорскиот манастир Хилендар, кај игуменот Арсениј. По смртта на игуменот во 1348 година, заминал во испосништво со својот ученик Силвестер во светогорскиот манастир „Св. Павле“. Набргу, тој го обновил од урнатините светогорскиот манастир „Св. Пантелејмон“ и станал негов игумен. Во периодот меѓу 1353 и 1363 година отстапил од игуменската должност и патувал по различни места, за повторно да се врати во истиот светогорски манастир – каде што се претпоставува и дека починал по 1375 година. Дејноста непосредно му се поврзувала со духовните и со културните настани во Серската држава на просторот на Македонија, а особено неговиот авторитет дошол до израз при владеењето на серскиот деспот Јован Углеша (1365 – 1371) и при поглаварството на Теодосиј со Серската митрополија. Тогаш како самоуправна монашка целина и Света Гора влегувала во рамките на Серското деспотство (кнежество). Затоа и кон името на светогорскиот монах Исаија му се приопштува атрибуцијата Серски. На Света Гора станал верен протагонист на исихазмот, практикувајќи ја преку испосништвото исихастичката контемплација. Токму поради тоа, серскиот митрополит Теодосиј побарал од него да го изврши првиот словенски превод на Ареопагитиката (Слова на Псевдо-Дионисиј Ареопагит) со толкувањата на Максим Исповедник. Врз преводот работел посветено во периодот по поставувањето на Тодосиј за серски митрополит во месец октомври во 1366 година, па сѐ до Маричката битка – во последните месеци од 1371 година. Тоа и лично го потврдил во Послесловието, кое го напишал откако завршил со преведувањето. Овој книжевно-летописен расказ го пишувал инспиративно во два содржински блока: за преводните искуства како своевидна историја и теорија на словенскиот превод, како и опис на последиците од жестокиот пораз на Маричката битка кога загинал и деспотот Јован Углеша. По овој воен пораз директно се изгубила надежта за спречување на идните туркоосманлиски освојувања и пустошења во Македонија и пошироко на Балканот, при што неговото современо книжевно-летописно сведоштво е познато и под називот Расказ за разорувањето на Македонија од Турците во 1371 година. Словенскиот книжевен превод на Ареопагитиката од Исаија Серски одразил висока култура на јазична трансформација при пренесувањето на сложени филосовско-богословски сознанија. Затоа и масовно почнал да се препишува во словенските средини, при што се идентификувани околу 80-тина зачувани преписи во словенската ракописна традиција. Најстариот зачуван препис се датира од 70-тите години на XIV век, т.е. од периодот веднаш по извршениот словенски превод. Во содржинската структура на преписот било застапено и едно оригинално дело од современикот на преведувачот, серскиот филозоф Теодор Педијасим. Веројатно станува збор за неговото дело За деветте музи, кое било вклучено како дополнување во составот на Ареопагитиката уште од страна на Исаија, преведувајќи го и него од византискогрчки на словенски јазик. Најдоцна во втората половина на XVI век најстариот препис бил донесен во библиотеката на манастирот „Св. Архангел Михаил“ кај Ѓурѓевиќева Тара во Црна Гора, од каде што во 1857 година го зел Александар Гилфердинг и го однел во Русија. Сега се чува во Санкт Петербург, во Руската национална библиотека - Гилфердинг бр. 46.

Исаија и претходно вршел словенски преводи на други книги, а се претпоставува дека извршил превод и на Премудриот меѓу Елините Ливаниј, чии дела во првите децении од XIV век ги собрал и ги издал Георгиј Лакапен, монах од Тесалија и еден од првите протагонисти на хуманизмот. Се смета дека тој препишал и Служебник кон втората четвртина на XIV век, пред да замине на Света Гора. Постојат извори дека им наложувал и на други монаси да препишуваат ракописи. Таков бил случајот кога од монахот Григориј побарал да го препише Четвороевангелието што е зачувано во Хилендар под бр. 11. По налог на серскиот митрополит Теодосиј тој дал и преговарачки прилог за црковното помирување меѓу Серската митрополија и Вселенската патријаршија. (И.В.)

Повеќе

Автор

ИСАИЈА СЕРСКИ
Косово, меѓу 1300 и 1310 година - по 1375 година, Света Гора
средновековна книжевност
автор

Опус

Оригинални творби:

Расказ за разорувањето на Македонија од Турците во 1371 година. По Маричката битка во 1371 година.

Преводни творби:

Ареопагитиката (со толкувања на Максим Исповедник) со Послесловие. Меѓу 1366 и 1371;

Претпоставка за превод:

Премудриот меѓу Елините Ливаниј.

Претпоставка за препис:

Служебник. Втора четвртина на XIV век.

Библиографија

Ангелов, Боню. Ст. 1967. Из старата българска, руска и сръбска литература. кн. 2. София: БАН, стр. 148-161; Велев, Илија. 1996. Македонскиот книжевен XIV век. Скопје: Веда, стр. 65-69; Велев, Илија. 2014. Историја на македонската книжевност. т. 1. Средновековна книжевност (IX-XIV век). Скопје: Гирланда, стр. 461-463; Георгиевски, Михајло. 1976. „Исаија Серски и неговиот историско-литературен расказ за преведувањето на богослужбените книги од грчки на словенски и за поробувањето на Македонија од Турците во 1371 година“. Современост, бр. 4-5, стр. 195-204; Георгиевски, Михајло. 1997. Прилози од старата македонска книжевност и култура. кн. 1. Скопје: Менора; Прилеп: Институт за старословенска култура, стр. 21-29; Македонска книжевност IX-XVIII век. Избор, редакција, предговор, книжевно-историски коментари и белешки Илија Велев. Битола: Микена, стр. 248-253; Мошинъ, Владимир. 1940. „Житие старца Исаии, игумена Русскаго монастыря на Афоне“ во: Сборникъ Русскаго археологическаго общества въ Королевстве Югославии, т. 3, Белградъ, стр. 125-167; Поп-Атанасов, Ѓорги, Велев, Илија и Јакимовска-Тошиќ, Маја . 2004. Творци на македонската литература (IX-XVIII век). Скопје: ИМЛ, 141-151; Станчев, Красимир. 1981. „Ареопагитскиот корпус в превода на Исайя Серски. Археографски бележки“. Археографски прилози, кн. 3, стр. 145-152; Стојчевска-Антиќ, Вера. 1997. Историја на македонската книжевност. Средновековна книжевност. Скопје: Детска радост, стр. 463-467; Трифуновић, Ђорђе. 1981. „Зборник са делима Псеудо-Дионисија Ареопагита у преводу инока Исаије“. Cirillomethodianum, V. Thessalonique, стр. 166-171; Трифуновић, Ђорђе. 1980. Писац и преводилац инок Исаија. Крушевац: Багдала; Walter, Christopher. 1977. „The Portrait of Jakov of Serres in London. Additional 39626“. Зограф, бр. 7, стр. 65-72.

Живот и дело

Опус

Библиографија

Контакт

Поважни линкови

ИСАИЈА СЕРСКИ

Живот и дело

Опус

Библиографија

Контакт

Поважни линкови