ПЕТАР ПОП АРСОВ

Живот и дело

Книжевник и револуционер, идеен творец на списанието „Лоза“.

Револуционер, раскажувач-патописец, поет и публицист. Неговото име се врзува за основањето на неколку исклучително важни македонски организации, меѓу кои: Македонското студентско друштво (1890), Младата македонска книжевна дружина (ММКД) (1891/1892), која го издавала списанието Лоза, и Македонската револуционерна организација (МРО) (1893). Ги застапувал ставовите за создавање одделен македонски правопис, различен од бугарскиот.

Образованието го стекнал најпрвин во родното село,...

Револуционер, раскажувач-патописец, поет и публицист. Неговото име се врзува за основањето на неколку исклучително важни македонски организации, меѓу кои: Македонското студентско друштво (1890), Младата македонска книжевна дружина (ММКД) (1891/1892), која го издавала списанието Лоза, и Македонската револуционерна организација (МРО) (1893). Ги застапувал ставовите за создавање одделен македонски правопис, различен од бугарскиот.

Образованието го стекнал најпрвин во родното село, а потоа во Велес, Солун, Белград и Софија. Бил учител на повеќе места: Скопје, Солун, Велес, Прилеп, Штип. Поради неговата револуционерна дејност неколкупати бил апсен и затворан од страна на османлиските власти. По Балканските и по Првата светска војна постепено се повлекол од јавниот и општествениот живот. Одржувал блиски врски со Димитрија Чуповски. Пред неговата смрт, имал контакти со членовите на Македонскиот литературен кружок, кои присуствувале и на неговиот погреб.

Покрај револуционерните активности, Поп Арсов зел активно учество и во образовните и културните движења за унапредување на македонскиот народ. Неговите идејни ставови се поврзани со ангажмани на македонски теми: дејноста во ММКД и списанието Лоза; автор е на првиот Устав на МРО; напишал азбука и граматика на македонски јазик, кои не се пронајдени (или зачувани); употребувал правопис соодветен за македонските читатели; драматизирал поема „Самуил Брсјак“, од која е зачуван само еден фрагмент објавен во списанието Бјулетин од 1919 година.

Под псевдонимот Вардарски, Поп Арсов ја објавил книшката Стамболовштината во Македонија и нејзините претставници (1894). Таа е напишана во духот на македонското револуционерно движење и пр­вен­ствено е насочена кон режимот на тогашниот бугарски пре­миер Стефан Стамболов, кој започнал да се пресметува со сите кои се спротивставувале на неговата политика.

За македонската книжевност од XIX век, Поп Арсов е значаен поради неговиот расказ „На Мокров“, објавен на страниците на списанието Лоза. Расказот, кој изобилува со патописни слики, започнува во авторскиот восхит од планините, ка­де што во подножјето на пирамидалната Бобиш било смес­те­но селото Богомила кое како да паднало „од страшна ви­со­чи­на“, било потонато во бујните сенки на дрвјата „над кои се издигнуваат високи тополи“. Тој имал за цел да ја прикаже тешката состојба во ко­ја живеел македонскиот човек, неговиот живот и неволјите. Тој завршува со уверувањето дека еден ден Стојан (односно на­родот) ќе се искупи за смртта на својот татко и ќе ја пролее својата крв за слободата на своите браќа. Тоа било повик за по­ро­бените да земат пушка в рака и да се борат за слободата, би­деј­ќи никој друг немало да им ја подари. Во расказот е значајна примената на новиот фонетски правопис, кој е во согласност со програмата на Лоза, при што ги употребува буквите к',  г', н, наместо ъ, ю, ь и упо­тре­бата на гласот ј предаден во буквата i итн.

 

Интересот на Петар Поп Арсов, еден од најистакнатите македонски интелектуалци од крајот на XIX и почетокот на XX век, не бил ограничен строго на одредени жанрови, туку тој се испробал како раскажувач, поет, патописец, публицист и полемичар. (С. К.)