Енциклопедија на македонската книжевност

Живот и дело

Еден е од најзначајните претставници на македонската модерна и постмодерна книжевност, пасиониран истражувач на необичното, задскриеното, чудното, фантастичното и надреалното.

раскажувач, романсиер, книжевен и ликовен критичар, есеист, антологичар и преведувач. Автор со неспорен талент, со широката наобразба и своевидниот култ кон знаењето. Еден е од најзначајните претставници на македонската модерна и постмодерна книжевност, пасиониран истражувач на необичното, задскриеното, чудното, фантастичното и надреалното. Со неговиот жанровски разновиден, тематски иновантен и јазички суптилен книжевен опус е оригинален авторски глас на македонската книжевна сцена.

Завршил Филозофски факултет, а докторирал на Филолошкиот факултет во Скопје со тезата „Фантастика и научна фантастика – сличности, разлики и области на интерференцијата“ (1987). Работел како соработник и уредник на Редакцијата за култура и уметност на Телевизија Скопје, бил професор на Катедрата за општа и компаративна книжевност на Филолошкиот факултет во Скопје и уредник на списанието „Разгледи“. Член е на ДПМ (од 1961) година, на МАНУ, дописен член на меѓународната „Академија Маларме“ во Париз, редовен член на Европската поетска академија со седиште во Луксембург и на Македонскиот ПЕН центар. Како странец, член е на Српската академија на науките и уметностите, на Словенската литературна и уметничка академија во Варна, Бугарија и на Европската академија на науките и уметностите во Салцбург, Австрија. За своите преводи на најзначајните француски поети од XIX и XX век, од страна на француската Влада именуван е за витез од Редот на уметноста и литературата, а потоа и за офицер на истиот Ред.

Поезијата на Влада Урошевиќ е богат и разновиден свет. Една од нејзините константи е испитувањето на мисијата на поетската реч (уште од првата збирка Ноктурно наречен откритија). Во тој контекст ја застапува идејата дека таа светот го преоткрива, осознавајќи го или барем посочувајќи на мистериозното, чудното, несекојдневното („Чуда“, „Невидени прошетки“,„Хиеронимус Бош“). Токму затоа Урошевиќ е заинтересиран за митот и неговото креативно пресоздавање кој се поврзува со самиот чин на поетска креација. Неговата поезија влегува во дијалог и креативен однос со митовите за создавањето, како и со местата кои ја овозможуваат современата потрага по совршенството на почетокот, по „Златниот век“, по детството како митски почеток („Златен век-детство“). Митот во поезијата на Урошевиќ често води до сонот („Митологија на сонот“ и „Пророштвото на сонот“), па нивната корелација упатува на невралгичните места на оваа поезија. Тензијата произлегува од амбивалентните процеси на потребата од современата демитологизација и свеста за митот како древна мудрост („Лавиринт“). Од друга страна, сонот во неговата поезија се врзува и со градот. Урошевиќ е урбан поет, но тој е заинтересиран за „другата страна“ на градот, онаа невидливата, затскриената., па на еден поетски маестрален начин се гради тријадата мит-сон-град. За него само сонувачот може да ги види чудата на градот и да придвижи настани кои ќе го очудат секојдневието („Тајната на сонувачите“). Во тој урбан пејзаж свое место наоѓа и природата, па поетот ги следи нејзините промени, посебно заинтересиран за цикличното менување на годишните времиња и за играта со светлината и темнината. Токму описите на природата кај Урошевиќ ќе придонесат македонската поезија да се види како дел од медитеранскиот културен круг. Поезијата на Влада Урошевиќ поседува силна наративна компонента, која пак, заедно со доброто познавање на ликовната уметност, му овозможува неговите песни да стапи во суптилен дијалог со делата на значајните ликовни автори. Тој е автор на првиот циклус екфразиска поезија (збирката Невиделица, потоа и во Безразборна лабораторија), што овозможува да се зборува за првиот „Имагинарен музеј“ во современата македонска поезија.

За расказите на Урошевиќ ќе се констатира истата онаа нетипичностост и автентичност како и за неговата поезија, како што и дел од тематските преокупации од поезијата ќе бидат присутни и во расказите. За збирките раскази на Урошевиќ, обединети од константниот интерес за скриеното, чудното и специфичната атмосфера, сонот, фантастиката, карактеристични се неколку раскажувачки модели: поетизација на прозниот дискурс (Знаци), класична нарација со фантастични елементи (Ноќниот пајтон, Лов на еднорози, Мојата роднина Емилија), мистификација на стварноста преку „пронајден ракопис“ (Лов на еднорози) и моделот на „изместени светови“ (Седмата страна на коцката, Тајна мисија). Расказите на Урошевиќ укажуваат на поетовата подготвеност за експериментирање со наративните постапки, често во дослух со наследството на европските книжевни искуства. Оттука и одредбата на книжевната критика како поет и раскажувач со космополитска ориентација.

Доминантна карактеристика на романсиерскиот опус на Урошевиќ е жанровската хибридност. Неговите романи ги надминуваат поделелбите меѓу фактот и фикцијата, ја надминуваат строгата жанровска поделеност, како и поделбата на т.н. елитна и популарна книжевност. Оттука, заедничката точка на сите романи е поместувањето на зададените граници. Во нив постои една синкретизација на овоземното и оностраното, тие доловуваат состојба на „нешто помеѓу“, на реалното и имагинарното едновремено, без оглед на нивната жанровска и тематската одреденост. И, кога станува збор за реален настан, како што е земјотресот во Скопје во Вкусот на праските, и кога ги сопоставува детскиот и светот на возрасните како во Мојата роднина Емилија и Маџун[L1] , и кога трага по корените на цивилизацијата во Дива лига, и кога го опишува светот по апокалиптичните промени во Дворскиот поет во апарат за летање или кога светот на бајката го твори опкружувањето во кое дејствуваат ликовите како во Невестата на змејот, значи, и кога станува збор за жанрови каде што имагинарното, оностраното и/или фантастичното влегува во жанровските рамки на делото, но и кога тие не се очекуваат, факцијата и фикцијата се паралелно присутни. Третата константа на романите на Урошевиќ е постојаната потрага по новото и по експериментот. Ако може да се констатира дека Вкусот на праските е првиот македонски постмодерен роман, Мојата роднина Емилија - првиот македонски роман на преминот меѓу расказот и романот, Невестата на змејот – првиот македонски роман бајка, а Дива лига и Дворскиот поет во апарат за летање – првиот македонски детективски и научнофантастичен роман, кои играат со популарните жанри, тогаш првичноста може да се одреди и како доминантна карактеристика на неговиот романсиерски опус.

Добитник е на наградите: „Браќа Миладиновци“(три пати), „Григор Прличев“ (два пати), „Рациново признание“, „Кирил Пејчиновиќ- Тетоец“, „Младост“, „Нолит“, наградата на Турскиот ПЕН „Халид Един Адивар“, „Стале Попов“ (два пати), Орден на московската организација на Сојузот на руските писатели „Сергеј Есенин", „Антево перо“, „Роман на годината“, „Златен венец“ на СВП и др.

[L1]Маџун хиперлинк

Повеќе

Автор

ВЛАДА УРОШЕВИЌ
7. Х 1934, Скопје -
современа книжевност
автор

Опус

Поетски книги:

Еден друг град. 1959. Скопје: Култура (поезија); Невиделица. 1962. Скопје: Култура (поезија); Вкусот на праските. 1965. Скопје: Култура (роман); Манекен во пејзажот (поезија, 1967); Летен дожд. 1967. Скопје: Култура (поезија); Знаци. 1969. Скопје: Мисла (раскази); Врсници. 1971. Скопје: Мисла (критики и есеи); Ноќниот пајтон. 1972. Скопје: Култура (раскази); Ѕвездена терезија. 1973. Скопје: Нова Македонија (поезија); Нуркачко ѕвоно. 1975. Скопје: Култура (поезија); Сонувачот и празнината. 1979. Скопје: Македонска книга (поезија); Мрежа за неуловливото. 1980. Скопје: Македонска книга (критики и есеи); Лов на еднорози. 1983. Скопје: Македонска книга (расказ); Компасот на сонот. 1984. Скопје: Мисла (поезија); Нишката на Аријадна. 1985. Скопје: Мисла (критики и есеи); Хипнополис.1986. Скопје: Македонска книга (поезија); Подземна палата. 1987. Скопје: Македонска книга (есеи); Демони и галаксии. 1988. Скопје: Македонска книга (студија); Панична планета. 1989. Скопје: Наша книга (поезија); Алдебаран. 1991. Скопје: Култура (записи и патописи); Митската оска на светот. 1993. Скопје: Студентски збор (критики и есеи); Ризиците на занаетот. 1993. Скопје: Култура (поезија); Мојата роднина Емилија. 1994. Скопје: Македонска книга (роман); Паники. 1995, Скопје: Гоце Делчев (поезија); Дворскиот поет во апарат за летање. 1996. Скопје: Култура (роман); Париски приказни. 1997. Скопје: Магор (записи и патописи); Астролаб. 2000. Скопје: МАНУ (критики и есеи); Дива лига. 2000. Скопје: Три (роман); Мане, текел, фарес. 2002. Скопје: Три (поезија); Невестата на змејот. 2008. Скопје: Магор (роман-бајка); Седмата страна на коцката. 2010. Скопје: Магор (раскази); Размена на пораки (раскази, заедно со Тања Урошевиќ, 2013) Скопје: Магор; Тајна мисија. 2013, Скопје: Магор (раскази); Маџун. 2018, Скопје: Магор (роман); Безразборна лабораторија. 2019. Скопје: Магор (поезија). (Л.Г.Ј.)

Антологии:

Црниот бик на летото.1963. Скопје: Млад борец; Француска поезија - ХХ век.1972;Црна кула. 1976. Скопје: Македонска книга; Современа македонска поезија (на српскохрватски. 1978. Космос в амбар (на холандски јазик. 1980; Кула (на узбечки јазик, 1981. Големата авантура: францускиот надреализам. 1993. Скопје: Македонска книга; Шуми под море (кратката прозна форма во француската литература. 1994. Скопје: Сигмапрес; Златна книга на француската поезија. 1996. Скопје: Детска радост; Седум француски поети. 2001. Скопје: АЕА: Мисла; Избрани дела. 2004. Скопје: Магор.

Библиографија

Георгиевска-Јаковлева, Лорета, 2019. „Раскошната разноликост на романсиерскиот свет на Влада Урошевиќ“. Спектар74: 9-24

Друговац, Миодраг. 1986. „Митска или архетипска критика“, Разгледи бр.7-8: 669-671

Ѓурчинова, Анастасијастатија. 2001. „Кон височините на непознатото“, Спектар бр.37: 232-235

Капушевска-Дракулевска, Лидија. 2019. „Влада Урошевиќ како раскажувач“.Спектар74: 27-39

Мариновски, Владимир. 2019. „Поезијата како чудо, сон и мит: во поетскиот свет на Влада Урошевиќ“. Спектар74: 41-55

Ќулавкова, Катица. 1993. „Влада Урошевиќ: Ризиците на занаетот“. Културен живот бр.3: 62

Ќулавкова, Катица. 2006. „Митско и историско време : по повод Дива лига од Влада Урошевиќ“, Синтези бр.3: 38-42

Живот и дело

Опус

Библиографија

Контакт

Поважни линкови

ВЛАДА УРОШЕВИЌ

Живот и дело

Опус

Библиографија

Контакт

Поважни линкови