ДИМИТАР КРАТОВСКИ

Живот и дело

Истакнат книжевник, основоположник на книжевната дејност во Кратовскиот книжевен центар (XV и XVI век).

Истакнат книжевник, основоположник на книжевната дејност во Кратовскиот книжевен центар (XV и XVI век). Тој во 1466 година работел врз пишување на словенски препис на Законик – Номоканон, т.е. на полната Синтагма на Матеја Властар од 1335 г., преведена на словенски јазик во втората половина на XIV век. Прецизни податоци за работата врз ракописот и информации за неговиот живот се содржат во Поговорот (Послесловието) зачуван на десет листа – автограф. Ли...

Истакнат книжевник, основоположник на книжевната дејност во Кратовскиот книжевен центар (XV и XVI век). Тој во 1466 година работел врз пишување на словенски препис на Законик – Номоканон, т.е. на полната Синтагма на Матеја Властар од 1335 г., преведена на словенски јазик во втората половина на XIV век. Прецизни податоци за работата врз ракописот и информации за неговиот живот се содржат во Поговорот (Послесловието) зачуван на десет листа – автограф. Листовите претставуваат фрагмент од Законикот, кој Димитар го работел по порачка на охридскиот архиепископ Доротеј за Охридската соборна црква, бидејќи таа не поседувала словенски превод од „законикот“, туку само грчки примерок. Кон средината на XIX век, овој Номоканон, заедно со споменатите десет листа се наоѓал во Охрид, каде што бил пронајден од В. И. Григорович, најверојатно во 1845 година при неговата посета на Македонија. Деловите презентираат значајни историски збиднувања од актуелниот период: се споменува 1466 г., кога охридскиот архиепископ Доротеј бил принуден со мнозина охридски бојлари и други црковни достоинственици да отпатуваат во Цариград при султанот Мехмед II (1451 – 1481), што се доведува во врска со настанот кога султанот направил голем пустош во албанските земји, запленил многу луѓе и ги претворил во робје, го прогнал Скендербег кон италјанските земји и основал голем град наречен Коњух. Денес овие 10 листa се чуваат во Москва, Државна библиотека Ленин, збирка на Григорович, сигн. Ф.87, бр. 1707. Поговорот е интересен и по други значајни моменти што се содржани во него, а имено се работи за вметнати подробности од личен и семејно-битов карактер. Таму се наведува дека тој е родум од Кратово, од татко Ѓоро и мајка Дана, а се спомнуваат и жена му Љубисава со нивните деца: Калина, Стојан и Јован. Препишаниот труд не стигал до својот нарачател – архиепископот Доротеј, кој во меѓувреме од политички причини бил заменет од Марко Ксилокаров, поранешен цариградски патријарх, кому Димитар му посветува голема восхвала. Инаку овој фрагмент со поговорот се доведува во врска со Номоканонот од збирката на БАН бр.70, како кодекси со иста содржина што се наоѓале во Охрид, пред да бидат доставени во странските ракописни збирки. На ваквата можност упатува и мошне сличниот дуктус на пишувачот, спореден во делот од фрагментот и во ракописот БАН 70. Зачуваниот фрагмент содржи: на л. 1а – крајот на Номоканонот; на л. 1а/1б список на 83 митрополии и 39 архиепископии потчинети на Цариградската патријаршија; на л. 1б/2б краток Латинско-македонски речник со корпус од 67 зборовни единици, напишани со кирилско црковнословенско писмо; на л. 3-8 Поговорот на дијак Димитaр Кратовски; на л. 9-10 преписи на две писма од молдавскиот војвода Стефан Велики до охридскиот архиепископ Доротеј и неговиот одговор од 1456 г.

За значењето на овој книжевен текст, зборува и обидот на Владислав Граматик  да позајми неколку фрагменти во својот поговор кон Загрепскиот зборник, кои укажуваат на почитта кон овој книжевник од страна на позајмувачот – Владислав Граматик. Стилско-изразните квалитети на текстот, можат да упатуваат на претпоставката дека Номоканонот не е единствениот текст на Димитар Кратовски, и дека е сосема можно тој континуирано да се занимавал со книжевна дејност во рамките на Кратовскиот книжевен центар. На тоа упатува и неговото подготвување за книжевна дејност кај учителот Кир Нифон. (М. Ј.-Т.)