Енциклопедија на македонската книжевност

Живот и дело

Македонски поет кој бил политички затвореник во поранешната југословенска федерација. Бил обвинет за илегална дејност за создавање независна македонска држава. Неговата поезија е потенцирано лирска, со интимни лузни од преживеаната траума.

Се школувал во Охрид. По завршеното гимназиско образование се преселил во Скопје во 1954 г. и се запишал на Филозофскиот факултет, но не го завршил. Работел како новинар во Радио Скопје. Во 1982/1983 г. бил претседател на Советот на меѓународниот фестивал Струшки вечери на поезијата. Бил член на ДПМ од 1958 г. и член на македонскиот ПЕН центар. На 2 септември 1985 година бил уапсен и осуден на петгодишна робија. Одлежал две години во скопскиот затвор Идризово. Бил ослободен во јули 1987 со залагање на хрватскиот писател и филозоф Предгар Матвеевиќ, кој во својство на тогашен потпретседател на меѓународната асоцијација на ПЕН центарот со седиште во Њујорк, организирал петиција со потписи на познати светски писатели до тогашното Претседателство на СФРЈ. Во 1989 г. бил вработен како помошник-библиотекар во библиотеката „Другарче“, и на тоа работно место се пензионирал. Во 2000 г. добил пристап до селективни делови од своето полициско досие, водено под кодното име „Интимист“ (Досие број 5622) во кое се засведочува дека најмалку 42 години бил предмет на полициско иследување, кое започнало уште во Охридската гимназија (во врска со неговиот татко, кој бил печалбар во Братислава, Словачка, и кој во 1948 г. бил затворен од страна на словачкото Информбиро).

На македонската книжевна сцена Котески се појавува со две поетски збирки во 1958 година: Земја и страст и Насмевка пред зорите. Во нив доминираат социјалните мотиви, рациновските експресии и благите напеви во стилот на Лорка. За поврзаноста со атмосферата на поетскиот свет на Лорка пишува Блаже Конески во есејот од 1972 г. –„Македонската поезија во медитеранската сфера“. Сепак, во уште неизбалансираниот стих на Котески се појавуваат проблесоци кои сведочат дека станува збор за поет со самосвоен израз, како на пример двостишјето со наслов „Обичен живот“ кое гласи: „Ми го отвори срцето од сите страни, / ме прободе со нежноста“. Стиховите на Котески се обоени со извесна меланхолија, потиштеност и страв од неправди, глад, осаменост. Во збирката Злодоба се појавува и мотивот на војната, но без патетика, туку е издигнат на едно митско рамниште на страв и загроза. За мотивот на војната и на селото во поезијата на Котески станува збор во докторската дисертација на британскиот славист Греам Рид што ја одбранил во Лондон: „Миграцијата село – град во современата македонска поезија“, од која еден сегмент е објавен во списанието Разгледи. За збирката Злодоба, долги години по нејзината објава, Санде Стојчевски истакнува дека е: „вистинско ковчеже со најредок лирски ѕун“ (Стојчевски 2008: 6). Во истиот текст тој се заложува за ревидирање на критичките одгласи за првите збирки на Котески и за подлабинско сфаќање на карактеристиките на неговата лирика, односно на „спонтанитетот, природноста и наивноста“ на неговата поезија.

Проследувачите на творештвото на Котески се согласни дека тоа не следи никакви поетски школи или моди и дека секоја нова збирка и на тематско-мотивски и на формален план претставува природно поместување напред. Посебно се забележуваат неговите свртувања кон античките мотиви (Хераклеја, Живожарица). Во 1981 г. Веле Смилевски, осврнувајќи се на спомнатата збирка Хераклеја и на Поморија, заклучува дека тие претставуваат нова фаза во неговото творештво и дека во нив „дефинитивно се напуштени пределите на рустикалниот свет и фолклорната инспирација“ (Смилевски 1981). Во осумдесеттите години на XX век се чувствува творечкиот залет на Котески кој секоја година објавува нова збирка. Во текот на двегодишната робија ги пишува збирките песни Морници и Ралица, кои се сведоштва за душевните и телесните страдања во скопскиот затвор Идризово и кои се објавуваат неколку години подоцна. Во деведесеттите години, во последната творечка и животна декада, Котевски објавува десетина стихозбирки, меѓу кои се вбројуваат стиховите со затворски теми, но и една стихозбирка поезија за деца Глувче со двоглед, и поемата Трагач за која во 1995 г. ја добива наградата „Григор Прличев“. Со мотиви од затворот се и стихозбирките Решетки и Приќе. Во сите збирки од периодот по робијата се чувствуваат трауматични душевни бранувања, но исто така и константна потрага по убавина, надеж и слобода. Стиховите од Лелејка, Самотија, Одрон и Разор дишат со искуствена мудрост, но и со разоткривање на противречностите на животот, како и со доверба во убавината и поезијата како изблици на слободата. На самиот премин на векот Котески ја пишува стихозбирката Кртечина, во која насловната песна се однесува на неговото искуство како пациент на операциона маса и која на некој начин претставува поетско збогување и соочување со телесната минливост.

Поезијата на Јован Котески иако предизвикала голем број критички одгласи, сè уште е податлива за нови толкувања и креативни препрочитувања. Особено значаен придонес кон популаризацијата и целосната рехабилитација на ликот и делото на Котески дава книгата на неговата ќерка, професорка по литература, Јасна Котеска – Комунистичка интима (Скопје: Темплум, 2008).

Добитник е на наградите: „Кочо Рацин“, „Нарциса“ (за Самотија), „Ацо Шопов“ (за Лелејка), „Григор Прличев“ (за Трагач) и „Браќа Миладиновци“ (за Разор). Постхумно му е доделена и наградата „Климент Охридски“. (С. С.-Е.)

Повеќе

Автор

ЈОВАН КОТЕСКИ
14.I 1932, с. Присовјани, Струшко - 12.VII 2001, Скопје
современа книжевност
автор

Опус

Земја и страст. 1958. Скопје: Култура (поезија); Насмевка пред зорите. 1958. Скопје: Кочо Рацин (поезија); Злодоба.1963. Скопје: Кочо Рацин (поезија); Тежина. 1965. Скопје: Кочо Рацин (поезија); Пеплосија. 1966. Скопје: Мисла (поезија); Сенки. 1972. Скопје: Современост (поезија); Зелени порти. 1975. Скопје: Македонска книга (поезија); Хераклеја. 1978. Скопје: Мисла (поезија); Поморија. 1981. Струга: Мисла (поезија); Бденија и сновиденија. 1982. Скопје: Македонска книга (поезија); Полилеј. 1983. Скопје: Наша книга (поезија); Плодови. 1985. Скопје: Наша книга (поезија); Тапија. 1985. Скопје: Македонска книга (поезија); Живожарица. 1990. Скопје: Култура (поезија); Сончева белегија. 1990. Битола: Мисирков (поезија); Морници. 1991. Скопје: Наша книга (поезија); Глувчето со двоглед. 1991. Скопје: Детска радост (поезија за деца); Ралица. 1992. Скопје: НИП Ѓурѓа (поезија); Лелејка. 1994. Скопје: Мисла (поезија); Самотија. 1994. Куманово: Поткозјачки поетски средби (поезија); Празник. 1995. (библиофилско издание во ракопис); Трагач. 1996. Скопје: Детска радост (поема); Решетки. 1996. Охрид: Macedonia prima (поезија); Приќе. 1997. Скопје: Култура (поезија); Одрон. 1998. Скопје: Мисла (поезија); Разор. 1999. Скопје: Матица македонска (поезија); Кртечина. 2000. Скопје: Зумпрес (поезија).

Библиографија

Андоновски, Венко. 1984. „Симболи без моќ на будење“. Разгледи. Год. 26, бр. 10 (декември 1984), стр. 1035-1036; Вангелов, Атанас. 1978. „Делото – светлост“. Стремеж. Год. 22, бр. 9 (ноември 1978), стр. 864-867; Друговац, Миодраг. 2003. Поезијата на Јован Котески. Скопје: Дијалг; Неделковски, Миле. 1959. „За двете стихозбирки на Јован Котевски“. Год. 5.бр.4 (јули/август 1959), стр. 36-37: Клетников, Ефтим. 1991. „Лирика што блика: пристап кон поезијата на Јован Котески“. Стремеж. Год. 35, бр. 3 (1991), стр. 640-653; Конески, Блаже. 1990. „Македонската поезија во медитеранската сфера“ во Конески, Блаже: Ликови и теми. Скопје: Култура, стр. 248-252; Рид, Греам. 1966. „Греам Рид за ‘Пеплосија’ од Јован Котески“. Превод: Трендафиловска Харикла. https://jovankoteski.blogspot.com/2008/06/1966.html (пристапено на 10.11.2023); Смилевски, Веле. 1981. „Поморија“ (1981). https://jovankoteski.blogspot.com/2 (пристапено на 10.11.2023); Стојчевски, Санде. 2000. „Од прашинка до планета“ во: Стремеж. Год. 46, бр. 5/6, стр. 14-46; Стојчевски, Санде. 2008. „Од облак сјај“ во Котески, Јован. Сончева белегија. Битола: Микена, стр. 5-15;

Живот и дело

Опус

Библиографија

Контакт

Поважни линкови

ЈОВАН КОТЕСКИ

Живот и дело

Опус

Библиографија

Контакт

Поважни линкови