ЈОВАН ГОЛОГАНОВ

Живот и дело

Автор на „Веда Словена“.

Се сретнува и како Јован Поп Илиев Економов.

Просветител и фолклорист. Гологанов е познат како соработник на фолклористот, старинарот Стефан Верковиќ и како автор на големиот поетски ракопис Веда Словена, најголемата книжевна творба во македонскиот XIX век.

Потекнувал од познатата преродбенска фамилија Гологанови; брат на свештеникот и просветителот Теодосиј Гологанов. Се школувал во родното место на грчки јазик. П...

Се сретнува и како Јован Поп Илиев Економов.

Просветител и фолклорист. Гологанов е познат како соработник на фолклористот, старинарот Стефан Верковиќ и како автор на големиот поетски ракопис Веда Словена, најголемата книжевна творба во македонскиот XIX век.

Потекнувал од познатата преродбенска фамилија Гологанови; брат на свештеникот и просветителот Теодосиј Гологанов. Се школувал во родното место на грчки јазик. По словенското осознавање во почетокот на 50-тите години на XIX век за брзо време научил да се служи со словенското писмо. Подоцна бил учител на повеќе места, меѓу кои: Трлис, Крушево, Серско (тука се занимавал и со трговија) и во манастирот Св. Јован Претеча, Серско (каде што бил и писар).

По пристигнувањето на Стефан Верковиќ во Сер, во 1865 г. започнала нивната повеќегодишна соработка. За потребите на Верковиќ, Гологанов собирал приказни и народни песни, од кои околу 300.000 негови стихови ги претставил како народни. Истовремено со собирањето фолклорни материјали, Гологанов се вклучил во црковното движење од овој крај, соработувал со весникот Македонија (1866 – 1872), а дал и свои преводи во Неделните и празнични слова и поученија издадени под редакција на Христо Данов во 1868 г. Со решената егзистенција, забележува Гане Тодоровски, Гологанов се стекнал со „идеален статус на скоро професионален собирач на народни песни, статус на професионален стихотворец, на кој би можел да му завиди и денешниот писател“ што „навистина е своевиден куриозитет за она време“.

Од соработката со Стефан Верковиќ произлегла една од најпознатите мистификациии од XIX век Веда Словена, песни кои наводно потекнувале од претхристијанскиот период. Подоцна бил обвинет дека направил „груб фалсификат“ поради тврдењето за староста на песните. Меѓутоа, на неговиот потфат може да се гледа и како на подвиг бидејќи самиот успеал да создаде повеќе од 22.000 стихови објавени во два тома (1874 и 1881 г.). Дотогаш во македонската, балканската, па и во сета словенска книжевност не е забележан потфат од толкави размери. Бидејќи добро ги познавал грчкиот јазик и литературата, а бил запознаен и со фолклорни творби од други народи, Гологанов се трудел да ја претстави староста на Словените, со што го раширил поетскиот израз во квантитет за сметка на квалитетот. На ваков начин создал обемна творба во која честопати се губи основната мисла, развлекувајќи и разводнувајќи ја основната поента дека Словените се најстариот народ во Европа. Сепак, на Ј. Гологанов не може да му се негира уметничкиот дух: тој останува најпродуктивниот стихописец во новата македонска книжевност. (С. К.)