СОЛУНСКА ЛЕГЕНДА

Опис на делото

Апокрифно-легендарна книжевна творба за Св. Константин-Кирил Филозоф, чиј своевиден житиен состав содржи податоци со псевдобиографски карактер за изнаоѓање на словенското писмо и за покрстувањето на македонските Словени, населени по сливот на Брегалница. Творбата е напишана како вид автобиографија од името на Св. Кирил, пртиоа се врши контаминација на ликот на Кирил Солунски со Кирил Кападокиски и Кирил Александриски, кои го засолнуваат словенскиот првоучител. Се наведува дека бил роден во Кападокија и дека учел во Дамаск. При мисијата за покрстување стигнал во Солун, поради што составот е познат како Солунска легенда. Постојат различни согледби во однос на периодот на потеклото на составот: настанување блиско до кирлометодиевскиот период (Ѓ. Поп-Атанасов), бидејќи творбата се определува како апологија на словенското писмо, во која тоа се брани од нападите на непријателите; некои ја сметаат за творба од перидот на византиското господство (XI-XII век) заради нејзината „антивизантиска“ насоченосот (Ј. Иванов, И. Дујчев, П. Динеков, Е. Геогиев и др.); како творба од крајот на XII и почетокот на XIII век (А. Милтенова и В. Заимова-Тпкова), коишто истакнуваат дека состави од овој тип, што стојат меѓу апокрифната и официјалната книжнина, се јавуваат токму во овој период и кореспондираат со идејните тенденции на времето; други застапуваат теза дека творбата не настанала пред периодот на XIII-XIV век, како и теза дека е подоцнежна творба настаната во XV век (Б. Конески, кој делото го третира како антиунијатски манифест). Составот е познат според пет преписи, од кои три се зачувани, а за два имаме податоци: 1. Константинов препис (на Ј. Х. Константинов-Џинот, кој во 1856 го објави првиот препис според непознат ракопис од XVI век); 2. Тиквешки препис во познатиот Тиквешки зборник од XV век (Софија, НБ, бр. 677); 3. Трновски препис (XV-XVI) поместен во Зборникот по потекло од с. Трново – Кривопаланечко; 4. Белополски препис во Зборникот од крајот на XV век во црквата „Св. Никола- Никољац“ бр. 52 во Бјело Поље; 5. Софиски препис во ракописен зборник од XVI (Софија, ЦИАИ, бр. 1161). Многумина од истражувачите се сомневаат во историската веродостојност на легендарните податоци изнесени во неа, поради што треба да се користи внимателно како вид историски извор. (М. Ј.-Т.)