ОПИС НА СВЕТИТЕ МЕСТА ВО ПАЛЕСТИНА

Опис на делото

Патописно-поклонички расказ пишуван од дијак Арсениј во Солун во последната четвртина на XIV век, како лични духовни и книжевни импресии од неговиот 17-годишен престој во Ерусалим. Составот на солунскиот духовник има оригинален творечки статус, зашто не претставува компилација во однос на текстолошкото клише од латинските, византиските, руските, па и од другите јужнословенски истородни книжевни творби. Во содржината се опишуваат знаменитостите на светите места и храмови што се непосредно поврзани со божествените преданија за Исус Христос, проследени со библиски мотиви и сижеа, со автентични толкувања на веќе популарните палестински легенди, како и со апокрифни или фолклорни мотивски епизоди. Начинот на опишувања со лични импресии и со нагласување на чуда, творечки ја пренесуваат содржината поинвентивно, стилски поеластично и авторски автентично. Описите на светите места будат впечатоци од очевидец, со оригинално импресионистичко набљудување и со директни доживеани соочувања. На извесен начин творбата излегува од строгата религиозна рамка на средновековниот патописен жанр, а нејзината посебност се однесува и во однос на подоцнежните патописно-поклонички состави. Тоа го претставува авторот како опишувач и како раскажувач кој поседува творечка слобода, но и кој се поставил на извесна инспиративна дистанца од мобилизираниот идеализам на верската преокупација. Уште во XV век од средновековната македонска книжевност творбата била пренесена во руската препишувачка традиција. Притоа и повеќето од зачуваните 13 преписи во ракописи датирани меѓу XVI и XVII век се со руска провениенција. Најстарот препис од XVI век одразува текст со примеси од македонска јазична предлошка, а се чува во Санкт Петербург (Духовна академија, Софиска новгородска збирка, бр. 1464). Од познатите преписи се класифицираат три основни структурни редакции на патописно-поклоничкиот расказ, од кои првата е најблиска до протографот на Арсениј Солунски и ја одразува македонската ракописна предлошка. Односно, од содржината на оригиналната творба подоцна еволуирале три преписни текстолошки редакции. Веројатно ваквиот творечки процес се одвивал во руската книжевна средина, а затоа во составот редакторите дополнително пренеле и содржински слоеви од руската духовна поезија. (И.В.)