Енциклопедија на македонската книжевност

Живот и дело

Стале Попов е автор на вториот македонски роман „Крпен живот“ и ги поставува темелите на македонскиот роман како жанр, втемелен на искуството на народниот раскажувач и надоврзан на наративната структура на преданието.

Роден е во малото селото Мелница, а детството го минува во Витолиште, Мариовско. Тука го започнал образованието, кај учителот Бино, кого подоцна често ќе го споменува во своите дела. На 14-годишна возраст оди во Прилеп, каде и прв пат се вработува и се запишува во гимназија, но поради војните го прекинал школувањето. Завршил богословија во Битола, а дипломирал на Теолошкиот факултет во Белград. Сепак, никогаш не се запопил. Работел разни чиновнички работи и живеел во различни градови: во Битола работел во Општината и бил писар во Духовниот суд; службувал во Прилеп, Лесковац, Крушевац и Белград. Во текот на НОБ го помагал партизанското движење, а за време на бугарската окупација на Македонија бил интерниран во Неврокопско (Бугарија). По ослободувањето на земјата станува претседател на Околискиот народен одбор во Прилеп, а потоа работел и како управник на Шумската дирекција. Во 1948 г. доаѓа во Скопје како професор по руски јазик, за подоцна да работи и како учител по македонски јазик, историја и биологија. Во 1953 г. станал член на Друштвото на писателите на Македонија, кое, во негова чест, во 1975 година ја востановува наградата „Стале Попов“ за прозно дело.

Прозата на Стале Попов го утврдува регионализмот во македонската литература. Неговиот опус е посветен на описот на селскиот живот во Мариово, со многу етнографски и фолклорни елементи и со јазик кој е вид стилизација на народниот дијалектен говор од тој крај. Оттука, неговите романи и раскази се блиски до битово-фолклорната нарација. Збирката раскази Итар Пејо, заедно со романот Крпен живот биле најпопуларните дела во Македонија во првите децении по ослободувањето.

Првите раскази „Мице Касапче“ и „Петре Андов“ ги објавил во списанието Современост. Популарноста на збирката раскази Итар Пејо се должи на тоа што ликот Пејо е еден од најпознатите ликови во македонскиот фолклор, замислен како противтежа на османлискиот итроман Насрадин-оџа. Мариовецот Пејо е претставник на македонската шегобијна мудрост. Народната книжевност често ја врши функцијата на компензација на неповолната реалност, хероизирајќи одреден лик од народот, овде постигната преку својството итрина, па токму заради таа вештина ликот е способен да им се оддолжи на тие што сакаат да му наштетат (обично османлиските големци), а неговите постапки изнудуваат смеа и почит кај читателите. Хероизацијата е видена како духовен отпор на македонскиот народ против османлиското угнетување. Во збирката раскази Итар Пејо авторот го поставува ликот во триесетина ситуации и, слично на оние од народните приказни, тој секогаш успева да го надмудри противникот.

Најзначајните романи на Попов (Крпен живот,Толе Паша и Калеш Анѓа) го тематизираат животот на луѓето во Мариово во минатото, условен од историските случувања и од усвоените обичаи, верувања и поглед на свет во еден типично рурален свет. Самиот факт дека Стале Попов не може да се потпре на некое големо претходно искуство во рамките на жанрот во Македонија, тој не навлегува подлабоко во психологијата на ликовите, туку тие се развиваат водени од идејата што се остварува на ниво на сезнаечкиот раскажувач или уште поточно прикажувач. Дејствата се одвиваат хронолошки, без поголеми дилеми кај ликовите, кои реагираат на неповолните надворешни случувања. Така, епскиот свет на Попов е исполнет со едноставни дејствија, а расплетот е во согласност со владејачката етика. Сепак, нарацијата е жива и непосредна, па открива многубројни човечки судбини со цел да се даде една објективна слика за реалноста на Македонија во минатото. Многубројните детали имаат за цел да ја засилат веродостојноста на раскажаното, но и покрај тоа се стекнува впечаток дека идејното е над објективното. Конфликтот најчесто се одвива на ниво поединец – заедница/општество, па во Крпен живот е искористен мотивот на туѓинка за да се раскаже спорот меѓу двете јатрви, постарата Митра, типичен претставник на суеверна, необразована, рурална жена, и Доста, дојденка во селото која е претставничка на прогресивните идеи. Другите два романа се занимаваат со историски теми, првиот со појавата на ајдутството, вториот со јаничарството и грабнувањето на млади македонски девојки од Османлиите. (Л. Г. Ј.)

Повеќе

Автор

СТАЛЕ ПОПОВ
25.V 1902, с. Мелница, Прилепско - 10.III 1965, Скопје
современа книжевност
роман

Опус

Крпен живот. 1953. Скопје: Кочо Рацин (роман); Итар Пејо. 1955. (хумористични раскази); Опасна печалба. 1956. Скопје: Култура (подолга проза); Толе Паша. 1956. Скопје: Кочо Рацин (роман); Калеш Анѓа. 1958. Скопје: Култура (роман); Дилбер Стана. 1958. Скопје: Кочо Рацин (роман); Мариовски панаѓур. 1961. Скопје: Кочо Рацин (новела); Помеѓу небото и земјата. 1963. Скопје: Народна задруга (раскази); Шаќир војвода. 1966. Скопје: Наша книга (романизирана биографија); Необично дете. 1966. Скопје: Наша книга (роман); Доктор Орешковски. 1966. Скопје: Наша книга (роман).

Собрани дела на Стале Попов се објавени во 1966 (Скопје: Наша книга) и 1976 (Скопје: Наша книга) 12 тома, а во 1987 во 4 тома.

Библиографија

Алексиев, Ацо. 1961. „На своја почва“ (Стале Попов: „Мариовскиот панаѓур“). Современост бр. 10, стр. 1025-1029.

Друговац, Миодраг. 1990. Историја на македонската книжевност ⅩⅩ век. Скопје: Мисла.

Иванов, Благоја. 1958. „Стале Попов: Калеш Анѓа“. Разгледи бр. 4, стр. 478-481.

Иванов, Благоја. 1961. „Стале Попов: Мариовски панаѓур“. Разгледи бр. 3, стр. 285-288.

Китевски, Марко. 1981. „Стале Попов и народните приказни“. Современост бр. 5-6, стр. 74-79.

Стојановиќ, Мирољуб М. 1980. „Некои позначајни остварувања од литературната оставнина на Стале Попов“. Културен живот бр. 9, стр. 27-29.

Стојановиќ, Мирољуб М. 1997. „Контроверзиите во животот на Стале Попов“. Спектар бр. 29, стр. 71-82.

Џукески, Александар. 1959. „Стале Попов: Калеш Анѓа“. Стремеж бр. 3, стр. 50-52.

Живот и дело

Опус

Библиографија

Контакт

Поважни линкови

СТАЛЕ ПОПОВ

Живот и дело

Опус

Библиографија

Контакт

Поважни линкови