Енциклопедија на македонската книжевност

Живот и дело

Еден од најистакнатите Кирилометодиевски ученици и нивен следбеник, Величко-дремвицки епископ, основач на Охридската книжевна школа, автор на оригинални дела и преводи во најраниот период на словенската писменост.

Најважните ...

Најважните извори за него се: Пространото грчко житие од Теофилакт Охридски (XI век) составено според незачуваното словенско житие на Климент и преданијата од Охридската област, Краткото грчко житие од Димитриј Хоматијан (XIII век), Првото и Второто словенско Наумово житие, грчка и словенска служба.

Св. Климент Охридски ги придружувал светите Кирил и Методиј во нивните мисии од своите најмлади години. Се претпоставува дека бил дел од т.н. Брегалничка мисија во словенското кнежество, во Струмичко-брегалничката област, па дури се изведуваат претпоставки дека потекнува од овој дел на Македонија. Учествувал во подготовките на Моравската мисија и бил дел од активностите во нејзиното спроведување (863 – 885). Заедно со Кирил и Методиј работи во Панонија (867) и присуствува на сите значајни настани околу официјализирањето на словенската богослужба и писменост од папата во Рим (867 – 869). Тука, во 868 е ракоположен во свештеник. Своето име најверојатно го добил во чест на споменот на Климент папа Римски, чиишто мошти, по нивното откривање, од Херсон во Рим ги донесле Солунските браќа. По смртта на Кирил (869), Климент заедно со Методиј дејствува во Моравија во периодот кога Методиј е назначен за словенски архиепископ на Моравско-панонската диецеза. Иако Теофилакт ја подвлекува неговата најблиска соработка со Методиј, за периодот од 870 до 885 г. немаме конкретни сведоштва за неговата дејност. По смртта на Методиј, тој заедно со другите Методиеви следбеници се прогонети од Моравија, поради извојуваната забрана за нивната дејност од страна на епископот Вихинг, голем непријател на словенската богослужба. Климент, Наум и Ангелариј преку Белград, пристигнуваат во Плиска, кај бугарскиот кнез Борис I (886). Можно е Климент да дошол од Моравија како Илирски епископ, назначен од Методиј на дел од диецезата во чиј состав била и Македонија.

Неговата диецеза била главно во центрите Девол, Главеница и Охрид. Теофилакт подвлекува дека Борис ја оделил Кутмичевица од Котокиј, го поставил Домета за управник, а го исфрлил Курт, со што Климент бил поставен за учител на голема територија со 10/12 епархии. Организирал училишта и ги подготвувал првите свештенослужители. Климент ќе ја оформи и организира Охридската книжевна школа, која се одликува со доследна употреба на глаголицата и со верно придржување до Кирилометодиевскиот превод на богослужебните и библиските книги. Во Охрид го подгнал манастирот „Св. Пантелејмон“, каде што главно ја остварувал својата свештенослужителска и книжевна дејност и каде што бил погребан (27 јули 916 г.). Како одлика на Охридскиот центар е Климентовиот книжевен опус. Иако Св. Климент Охридски пишувал во духот на средновeковната стилистика и според христијанските естетски норми, тој истовремнео изградил сопствен авторски стил и карактеристичен стилско-јазичен израз, кој зборува за препознатлива творечка постапка. Тој е автор на хагиографски, химнографски и ораторско-прозни книжевни состави. Се претпоставува дека е автор на Панонските легенди , на опширните житија за светите Кирил и Методиј. Автор е на Службата за Св. Кирил и на Службата за Св. Методиј. Творбите за нив се создадени како резултат на големата почит кон учителите, каде што Св. Климент го изразува својот личен однос кон нив и кон нивното дело. Во палеославистиката постојано се збогатува бројката со негови химнографски состави, идентификувани се околу 25, некои од нив се засведочени со името на Св. Климент во актростихот. Особено се значајни неговите ораторско-прозни состави – пофалните и поучителните слова, кои изразуваат висок стилско-мајсторски стил, близок до највисоките обрасци на византиската панегирична литература, особено до составите на Јован Златоуст. За Св. Климент Охридски е карактеристична постапката на создавање цели циклуси од поучителни слова, кои го покриваат целогодишниот црковен обред. Климентовите поучителни слова се поместуваат во зборниците кои во својот состав вклучуваат творби со слична содржина: златоусти, златоструи, хомилијари, панегирици и сл. Општиот број на засведочените Климентови похвални слова, е доста помал во однос на поучителните. Наспрема бројката од 97 поучителни слова, стои цифрата од 26 похвали, од кои за 13 авторството сѐ уште не е прецизно утврдено. Повеќето од неговите слова се однесуваат на непроменливите календарски празници, но сепак тие ги опфаќаат речиси сите видови црковни празници и од подвижниот и од неподвижниот календарски циклус, како и слова за светители од различен вид и ранг. Посебно треба да се истакнат неговите пофални слова за учителите Кирил и Методиј и тоа: Похвалното слово за Константин-Кирил, коешто е прекрасен образец на свеченото красноречие и пример за историската претстава на Св. Кирил Филозоф, како и Похвалното слово за Кирил и Методиј за кое не е докрај утврдено прашањето за неговото авторство. Меѓу другите негови пофални слова ќе ги споменеме: Пофалното слово за пророкот Захариј и за зачатието на Св. Јован Крстител, за Св. Архангели Михаил и Гаврил, за Св. Јован Крстител, за Св. Климент Римски, за 40 маченици, за воскресението Лазарово, за Успението на пресвета Богородица, за Св. великомачник Димитар Солунски и др. (М. Ј.-Т.)

Повеќе

Автор

КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ
околу 830/840 - 27. VII 916, Охрид
средновековна книжевност
автор

Опус

Оригинални творби:

Ораторско-прозни дела: 97 поучителни слова и 26 пофални слова: Похвалното слово за Константин-Кирил; Похвалното слово за Кирил и Методиј; Пофалното слово за пророкот Захариј и за зачатието на Св. Јован Крстител; за Воздвижение на Св. Крст, за Св. Архангели Михаил и Гаврил; за Св. Јован Крстител; за Св. Климент Римски; за Св. 40 маченици; за воскресението Лазарово; за Успението на пресвета Богородица; за Св. великомачник Димитар Солунски, за Св. пророк Илија и др. Химнографски дела - Канони: за Св. Ефтимиј Велики, за Св. Теодор Тирон, за празникот Полагање ризата и појасот на пресвета Богородица, за Успение Богородично; за Св. Петнаесет Тивериополски свештеномаченици, за првомаченикот Стефан и Стефан I папа Римски; Општ канон за пророци, за апостоли, за светители, за преподобни, за маченици и за маченички (жени светици); циклусот Трипеснеци за Претпразненство на Раѓањето Христово; Служба за Св. Кирил; Служба за Св. Методиј; Службите со канони посветени на Алексиј Човекот Божји, на Св. Аполинариј Равенски, како и канони во составот на октоисите.

Претпоставки за авторство:

Панонски легенди – опширни житија за св. Константин – Кирил и Св. Методиј Солунски (можно авторство).

Библиографија

Велев, Илија. 2006. Низ преминот на традицијата. Скопје: ИМЛ, стр. 97-132; Велев, Илија. 2014. Историја на македонската книжевност. т. 1. Средновековна книжевност. Скопје: Гирланда, стр. 137-151; Велев, Илија. 2016. Свети Климент Охридски. По повод 1100 години од неговото блажено упокојување (†916-2016). Специјален прилог на Нова Македонија, год. LXXI, бр. 23922, Скопје, 7-8 декември 2016; Јакимовска-Тошиќ, Маја. 2007. Кирилометодиевски книжевни проекции. Скопје: ИМЛ, стр. 25-36/61-74; Јакимовска-Тошиќ, Маја. 2013. Книжевни и културни модели во македонската средновековна литература. Скопје, стр. 47-56/57-69; Јакимовска-Тошиќ, Маја. 2018. Култура и дијалог. Средновековни книжевни контексти. Скопје: ИМЛ, стр. 64-80; Климент Охридски. Студии. 1986. Редакциски одбор: Трајко Стаматовски и др. Скопје: Одбор за одбележување на 1100-годишнината од доаѓањето на Климент во Охрид и формирањето на Охридската школа за словенска култура и писменост; Климент Охридски. Похвали и поуки. 1996. Предговор, избор, превод и коментар: Радмила Угринова-Скаловски. Скопје; Македонска книжевност IX-XVIII век. 2008. Избор, редакција, предговор, книжевно-историски коментари и белешки Илија Велев. Битола: Микена, стр. 104-134; Поп-Атанасов, Ѓорги. 2007. Средновековна македонска химнографија. Скопје: ИМЛ, стр. 69-75; Поп-Атанасов, Ѓорги. 2011. Археографски прилози. Скопје: Менора, стр. 231-283; Свети Климент Охридски. Црковна поезија. 2008. Вовед, редакција и коментари: Ѓорги Поп-Атанасов, Скопје: Менора; Свети Климент Охридски, Слова и служби, 2008. Съставители: Петко Петков, Искра Христова-Шомова, Анна Мария Тотоманова. София: Универзитетско издатeлство „Св. Климент Охридски“; Свети Климент Охридски. Собрани дела: слова, поуки, житија. 2012. Превод и редакција: Јован Таковски, Скопје: МПЦ; Станчев, Красимир., Попов, Георги. 1988. Климент Охридски. Живот и творчество, София: Университетско изд-во „Климент Охридски“.

Живот и дело

Опус

Библиографија

Контакт

Поважни линкови

КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ

Живот и дело

Опус

Библиографија

Контакт

Поважни линкови